مدیر محصول کیست؟ | راهنمای جامع وظایف، مهارت‌ها و مسیر شغلی

مدیران محصول رابطی میان اهداف کسب‌وکار، نیازهای مشتریان و راه‌حل‌های فنی هستند؛ آن‌ها اطمینان حاصل می‌کنند که محصول با چشم‌انداز شرکت هم‌راستا باشد، برای مشتریان ارزش واقعی خلق کند و اهداف کسب‌وکار را محقق سازد.

یک مدیر محصول با تعیین استراتژی بر روی ساخت، توزیع، فروش و ارزیابی رضایت کاربران بر روی یک محصول یا خدمات مشخص تمرکز می‌کنند. در این مقاله، مهارت‌ها، مسئولیت‌ها و مسیر شغلی یک «پروداکت منیجر / Product Manager» را وارسی می‌کنیم تا ببینیم این حرفه دقیقاً چیست و اصلاً به درد چه افرادی می‌خورد؟ 

اجیلیتی مرکز آموزش تخصصی اجایل، مدیریت پروژه و مهارت‌های نرم است؛ با منابع حرفه‌ای ما، آموزش مدیریت محصول را از پایه تا پیشرفته یاد بگیرید.

مدیر محصول کیست؟

مدیر محصول / Product Manager یک فرد حرفه‌ای در حوزه فناوری است که وظیفه دارد یک محصول را از نبود به بود بدل کند؛ به عبارت ساده‌تر، طول عمر یک محصول از خلق، تولد و رشد آن بر عهده اوست. 

مدیران محصول به‌طور نزدیک با تیم‌های مختلف از جمله طراحی، مهندسی، بازاریابی و فروش همکاری می‌کنند و باید با به‌کارگیری دانش و تجربه خود در حوزه‌های تکنولوژی و کسب‌وکار بتوانند با افرادی از تخصص‌های متفاوت تعامل کرده و آنها را رهبری کنند. 

شما به عنوان یک PM باید فرایند تدوین استراتژی، روند توسعه و جایگاه‌یابی محصول را نظارت کنید تا مطمئن شوید که محصولِ در حال توسعه، نیازهای مشتریان را برآورده کرده و اهداف تجاری سازمان را محقق می‌کند. 

مدیران محصول اغلب به‌عنوان «مدیرعامل محصول» شناخته می‌شوند و مسئولیت هدایت جهت‌گیری محصول را بر عهده دارند تا محصول در راستای اهداف بزرگ‌تر شرکت باشد. آن‌ها مسئول تعریف چشم‌انداز، نقشه راه و استراتژی محصول هستند و با تیم‌های مختلف برای اجرای این چشم‌انداز همکاری می‌کنند.

مسئولیت‌های یک مدیر محصول

نقش پروداکت منیجر چندبُعدی است و شامل مسئولیت‌هایی است که در طول چرخه عمر محصول تغییر می‌کنند:

چشم‌انداز و استراتژی محصول: مدیران محصول چشم‌انداز محصول را تعریف کرده و اطمینان حاصل می‌کنند که این چشم‌انداز با نیازهای مشتری، فرصت‌های بازار و اهداف تجاری هم‌راستا باشد. 

قشه راه محصول: آن‌ها نقشه راه محصول را ایجاد و مدیریت می‌کنند، زمان‌بندی و اولویت‌بندی ویژگی‌ها و نسخه‌ها را مشخص می‌کنند. 

تحقیق بازار و بازخورد مشتری: جمع‌آوری اطلاعات از مشتریان، روندهای بازار و رقبا برای بازنگری در مورد محصول ضروری است. 

همکاری میان‌تیمی: مدیران محصول با تیم‌های طراحی، توسعه، فروش و بازاریابی همکاری نزدیکی دارند تا اطمینان حاصل کنند که محصول با موفقیت به بازار عرضه می‌شود. 

ارتباط با ذی‌نفعان: مدیران محصول اطلاعات مربوط به پیشرفت محصول، چالش‌ها و عملکرد آن را به ذی‌نفعان (مالکان، سهام‌داران و…) منتقل می‌کنند.

مهارت‌های موردنیاز یک مدیر محصول

مدیر محصول موفق باید مهارت‌های متنوعی داشته باشد که شامل توانمندی‌های فنی و غیر فنی است. مهارت‌های کلیدی یک PM عبارتند از:

تفکر استراتژیک

مدیران محصول باید به‌طور انتقادی به نقش محصول در رسیدن به اهداف تجاری فکر کنند و چگونگی اولویت‌بندی فیچرهای محصول را در نظر بگیرند.

ارتباطات

مهارت‌های ارتباطی قوی برای بیان چشم‌انداز، متقاعد کردن ذی‌نفعان و همکاری با تیم‌های مختلف ضروری است.

مهارت‌های تحلیلی

مدیران محصول باید بازخورد مشتریان، داده‌ها و روندهای بازار را تحلیل کرده و تصمیمات مبتنی بر داده اتخاذ کنند.

دانش فنی

اگرچه مدیران محصول نیازی به تخصص فنی ندارند، داشتن دانش پایه‌ای از اصول توسعه نرم‌افزار می‌تواند به آن‌ها کمک کند تا به‌طور مؤثر با مهندسان ارتباط برقرار کنند.

رهبری و همکاری

مدیران محصول باید مهارت‌های رهبری قوی داشته باشند تا به افراد و تیم‌ها کمک کنند بتوانند به ظرفیت‌های خود تحقق ببخشند.

حل مسئله

مدیران محصول باید مشکلات را پیش‌بینی کرده و در طول چرخه عمر محصول راه‌حل‌های نوآورانه پیدا کنند.

همدلی با کاربر

شناسایی و ارزیابی چالش‌هایی که ممکن است کاربران با محصول داشته باشند و درک ذهنیت آنها در زمان استفاده و تعامل با محصول یکی از مهارت‌های کلیدی برای موفقیت در این جایگاه است.

قیمت‌گذاری

یک PM باید درکی قوی از اصول کسب‌وکار و سیاست‌های اقتصادی داشته باشد و مسئولیت تعیین استراتژی های قیمت‌گذاری نیز معمولاٌ بر دوش او و تیم فروش و بازاریابی است.

اولویت‌بندی

اگرچه به ظاهر امری بدیهی می‌آید اما یکی از مهارت‌های دشوار و البته بسیار ضروری در این جایگاه توانایی اولویت‌بندی صحیح است؛ کار مدیریت محصول در ذات خود اساساً کار اولویت‌بندی است.

یک روز کاری در زندگی یک مدیر محصول

مسئولیت‌های شما به‌عنوان مدیر محصول به‌صورت روزانه موارد زیر را شامل می‌شود:

• تحلیل، درک و شفاف‌سازی نیازهای کاربران برای اعضای تیم

• رصد کردن بازار، انجام تحقیقات بازار و ارائه تحلیلی رقابتی

• تشریح و تدوین یک چشم‌انداز و استراتژی برای یک محصول مثل یک نقشه راه چند ساله برای توسعه، بسته‌بندی، انتشار و گسترش محصول 

• هماهنگی و برقراری ارتباط با مدیران بالادستی، اعضای تیم محصول، مدیران تیم‌های بازاریابی، فروش و دیگر ذی‌نفعان

• گردآوری و تحلیل بازخورد کاربران و ذی‌نفعان بر روی محصول

• هدایت تیم‌ها در مراحل مختلف چرخه عمر محصول

یک روز کاری یک مدیر محصول ترکیبی از استراتژی، اجرا، گفتگو با ذی‌نفعان و حل مسئله است؛ در ادامه سناریویی است بر اساس واقعیت از یک روز کاری یک مدیر محصول چابک در یک تیم توسعه نرم‌افزار:

• 🕗 8 صبح: برنامه‌ریزی برای روز و اولویت‌بندی امور

بررسی ایمیل‌ها و پیام‌ها، پاسخ به درخواست‌های فوری، بررسی آمارها و گزارش‌ها مانند (نرخ تعامل کاربران، نرخ تبدیل، روندهای درآمدی،…)، بررسی بک‌لاگ محصول و اولویت‌بندی‌ها

📌تسک اصلی: شناسایی موانع، حل مسائل فوری، ارائه بازخورد در صورت لزوم

• 🕗 9 صبح: جلسه دیلی اسکرام

جلسه روزانه اسکرام با اعضای تیم، گفتگو با توسعه‌دهندگان، طراحان و مالک محصول و بررسی آنچه انجام شده، آنچه قرار است انجام‌ شود و شناسایی موانع؛ ایجاد  هماهنگی بین اعضای تیم، اطمینان از اولویت‌بندی‌ها و ارائه اطلاعات و زمینه لازم در مورد تسک‌ها به اعضای تیم

📌تسک اصلی: اطمینان حاصل کردن از اینکه تیم هر آنچه برای پیشبرد کارها لازم دارد را در اختیار داشته باشد. 

• 🕙 10 صبح: جلسه با ذی‌نفعان

جلسه با تیم‌های فروش، بازاریابی، پشتیبانی مشتریان برای بررسی بازخورد کاربران و دریافت بینش‌های تازه از اوضاع بازار، گردآوری اطلاعات درباره نقطه درد یا فیچرهای درخواستی  کاربران، بررسی انتشارهای/Releases پیش رو و نحوه ارائه ‌آنها به بازار

📌تسک اصلی: ایجاد تعادل بین نیازها و انتظارات کاربران و چشم‌انداز تجاری محصول

• 🕚 11 صبح: پالایش بک‌لاگ محصول

کار با مالک محصول و رهبر تیم توسعه برای اصلاح و پالایش بک‌لاگ محصول، اطمینان حاصل کردن از دقت، شفافیت و اولویت‌بندی یوزر استوری‌ها، هماهنگی یوزراستوری‌ها با بینش‌های تازه به دست‌آمده از طرف تیم، ذی‌نفعان و کاربران

📌تسک اصلی: منظم نگه داشتن «بک‌لاگ محصول» و هماهنگی اولویت‌بندی آن با اهداف تجاری محصول

• 🕚 12 ظهر: وقت ناهار

 دوری از مانیتور، گفتگو با همکاران، …

📌تسک اصلی: استراحت!

• 🕚13 ظهر: تحقیقات کاربر و مصاحبه با کاربران

انجام مصاحبه با کاربران برای درک نحوه تعامل کاربران با محصول، بررسی جلسات ضبط‌شده با مشتریان برای شناسایی نقاط درد کاربر در زمان استفاده از محصول، همکاری با تیم تجربه کاربری/UX برای بررسی اصلاحات مورد نیاز

📌تسک اصلی: گردآوری و تحلیل اطلاعات به منظور تأیید یا اصلاح پیش‌فرض‌های تیم در مورد محصول 

• 🕗15 بعد از ظهر: برنامه‌ریزی فیچرها و گفتگو درباره نقشه راه محصول

جلسه با مدیریت برای بررسی نقشه راه محصول و گفتگو درباره فیچرهای پیش رو، هماهنگی بین اهداف تجاری، بودجه و امکان‌سنجی فنی ابتکارات تازه، ایجاد تعادل بین امور اجرایی در کوتاه‌مدت و چشم‌انداز سازمان در بلندمدت

📌تسک اصلی: اطمینان حاصل کردن از اینکه نقشه راه واقع‌بینانه است و با استراتژی سازمان هماهنگ بوده و نسبت به تغییر منعطف است.

• 🕗 17 عصر: هماهنگی با تیم توسعه

گفتگو با توسعه‌دهندگان در مورد روند کارها و بررسی محدودیت‌های فنی احتمالی، بررسی میزان پیشرفت بر روی فیچرها و اطمینان حاصل کردن از تأمین پیش‌نیازها پیش از سر رسیدن اسپرینت بعدی

📌تسک اصلی: در مسیر نگه داشتن تیم و برطرف کردن دغدغه‌های احتمالی

• 🕗 18 عصر: جمع‌بندی و پایان کار

به‌روزرسانی بورد تیم در نرم افزار جیرا یا ابزار مورد استفاده دیگر، پاسخ‌دهی به ایمیل‌ها و پیام‌های باقی‌مانده، بررسی تصمیمات مهم روز و اولویت‌های روز بعد

📌تسک اصلی: تأمل در مورد عملکرد شخصی

نکات اصلی از روز کاری یک مدیر محصول:

جابه‌جایی مدام بین زمینه‌های مختلف: از مسائل فنی تا کسب‌وکار، یک PM پیوسته باید توجه خود را بر روی حوزه‌های متفاوت متمرکز کند.

مدیریت ذی‌نفعان: ایجاد تعادل بین نیازهای کاربران، مدیران و  تیم توسعه

تصمیم‌گیری داده‌محور: هر تصمیم باید بر اساس اطلاعات، داده و بینش‌های دقیق و به‌روز باشد.

انعطاف‌پذیری و حل مسئله: در هر روز کاری مسائل و مشکلات غیرمنتظره و تازه‌ای پیش می‌آید و یک PM باید سازگاری بالایی با تغییرات داشته باشد. 

زندگی یک مدیر محصول، سریع، پویا و گاهی پر هرج‌ومرج است که می‌تواند با حس رضایت‌مندی عمیقی همراه باشد. 

مدیریت محصول در پروژه‌های اجایل

در محیط‌های چابک، مدیریت محصول رویکرد متفاوتی دارد. مدیر محصول نرم‌افزار به‌عنوان عضوی از تیم اسکرام باید همکاری تنگاتنگی با اسکرام مستر، توسعه‌دهندگان و سایر ذی‌نفعان داشته تا روند توسعه محصول با اصول چابک هم‌راستا باشد. 

در یک سیستم اجایل، محصول باید در روندی گام‌به‌گام پیش برود و به عنوان PM باید به تحویل ارزش به‌صورت تدریجی توجه کنید و اهداف بزرگتر را به قسمت‌های کوچک‌تر و قابل مدیریت تقسیم کنید.

تفاوت مدیریت محصول B2C و B2B

مسئولیت‌های اصلی مدیریت محصول در کسب‌وکارهای B2B و B2C شباهت بسیاری دارند، اما رویکرد در مدیریت محصول B2C (یعنی کسب‌وکاری که با مصرف‌کنندگان نهایی در تعامل است) و مدیریت محصول B2B (یعنی کسب‌وکاری که با کسب‌وکارهای دیگر در تعامل است) تفاوت‌های عمده‌ای نیز دارد:

• مدیریت محصول B2C: این مدیران محصول بر رضایت مشتری، قابلیت استفاده و مقیاس‌پذیری تمرکز دارند. آن‌ها معمولاً با پایگاه‌های کاربری بزرگ‌تر و دوره‌های محصول کوتاه‌تر مواجه هستند. 

• مدیریت محصول B2B: این مدیران محصول معمولاً با نیازهای پیچیده مشتری، دوره‌های فروش طولانی‌تر و لزوم سفارشی‌سازی محصولات سروکار دارند. آن‌ها با تیم‌های فروش و پشتیبانی همکاری نزدیک دارند تا محصول مطابق نیازهای مشتریان باشد. 

تفاوت مدیر محصول با مالک محصول

مالک محصول/Product Owner عمدتاً مسئول مدیریت لیست اولویت‌ها، تعریف داستان‌های کاربری و اطمینان از تمرکز تیم توسعه بر ویژگی‌های درست است. در محیط‌های چابک، مالک محصول معمولاً بیشتر با تیم توسعه همکاری می‌کند، در حالی که مدیر محصول بر روی استراتژی، چشم‌انداز محصول، اهداف سازمان و جنبه‌های مختلف بازار و کسب‌وکار تمرکز دارد.

تفاوت مدیر محصول با مدیر برنامه

مدیر برنامه/Program Manager هماهنگی پروژه‌ها یا ابتکارات/Initiatives مختلف را مدیریت کرده و اطمینان حاصل می‌کند که این پروژه‌ها با اهداف کسب‌وکار هم‌راستا باشند. در مقابل، مدیر محصول بر موفقیت یک محصول خاص متمرکز است و مسئول توسعه، استراتژی بازاریابی و کل دوره عمر محصول است.

تفاوت مدیر محصول با تحلیلگر کسب و کار 

تحلیلگر کسب‌و‌کار /Business Analyst  مسئول جمع‌آوری نیازمندی‌ها و اطمینان از هم‌راستایی محصول با نیازهای کسب‌وکار است. در حالی که هر دو نقش شامل ارتباطات و تحلیل هستند، مدیر محصول تصمیماتی اتخاذ می‌کند که بر چشم‌انداز و موفقیت کلی محصول تأثیر می‌گذارد.

تفاوت مدیر محصول با مدیر پروژه 

مدیر پروژه / Project Manager بر اجرای پروژه‌ها در زمان معین و در محدوده مشخص تمرکز دارد. مدیران محصول بر موفقیت بلندمدت محصول تمرکز دارند و معمولاً بر چندین پروژه مرتبط با محصول کار می‌کنند.

یک مدیر محصول چه کارهایی نمی‌کند؟

مدیران محصول مسئولیت‌ها و وظایف متعدد و متنوعی دارند و برنامه کاری روزانه آنها به‌ندرت فرصتی برای انجام‌ کارهای غیرضروری و خارج از حیطه اختصاصی‌شان در اختیارشان می‌گذارد.

با این حال در بسیاری از سازمان‌ها ممکن است به دلایل مختلف مانند عدم شفافیت در شرح وظایف، نبود فرایندهای سرراست تفویضِ وظایف و بالا رفتن حجم کارها، خواسته یا ناخواسته وظایفی اضافه  بر دوش PM قرار بگیرد.

پس ضروری است که علاوه مسئولیت‌ها، بدانیم چه کارها و اموری در فهرست وظایف مدیران محصول قرار نمی‌گیرد؛ به‌عنوان مثال، مسئولیت‌های زیر بر عهده یک مدیر محصول نرم‌افزار نیست:

• توسعه عملیاتی: شما مسئول کدنویسی و طراحی عملی محصول نیستید. 

• مدیریت پروژه‌های روزانه: شما مسئول مدیریت زمان‌بندی‌های روزانه اعضای تیم نیستید؛ این کاری است که یک اسکرام مستر انجام می‌دهد. 

مسیر شغلی یک مدیر محصول

مدیران محصول معمولاً مسیر کاری خود را به‌عنوان یک مهندس یا متخصص در یکی از حوزه‌های مرتبط با مدیریت محصول آغاز می‌کنند؛ برنامه‌نویس‌ها، تحلیلگران بازار و کسب‌وکار و به میزان کمتری متخصصین «نویسندگی تجربه کاربری/UX Writing» هم می‌توانند در نقطه‌ای از مسیر حرفه‌ای خود به جایگاه مدیریت محصول برسند. 

مدیران محصول معمولاً فرایند پیچیده‌ای را در مصاحبه‌های کاری پشت سر می‌گذارند که ترکیبی از «مصاحبه‌ استراتژی محصول»، «مصاحبه فنی» و البته مصاحبه‌های رایج منابع انسانی است. 

به دلیل گستره مسئولیت‌ها و مهارت‌هایی که یک مدیر محصول دارد، بسیاری از سازمان‌ها به افراد حاضر در این جایگاه به‌عنوان سکویی برای ارتقا به سطح C مدیریتی نگاه می‌کنند. 

در اختیار داشتن مجموعه‌ای متنوع و مکمل از مهارت‌های سخت و نرم به همراه کسب تجربه در صنایع مختلف به مدیران محصول کمک می‌کند تا به‌عنوان سرآمد حرفه خود شناخته شوند. 

اگر بخواهیم یک مسیر بسیار ساده و سرراست - که در مسیر پر پیچ و خم بازار کار در دنیای واقعی به‌ندرت این‌گونه پیش می‌رود - برای این شغل ترسیم کنیم، می‌توان مراحل زیر را در نظر گرفت:

1. دریافت مدرک کارشناسی (ترجیحاً در یکی از رشته‌های مربوط به کسب‌وکار، اقتصاد یا بازاریابی)

2. تقویت مجموعه‌ای از مهارت‌ها (تسلط بر چرخه عمر محصول، توانایی تحلیل بازار، مهارت نسبی در کار با ابزارهایی مانند فیگما و جیرا، یادگیری مهارت‌های نرم،…)

3. دریافت مدرک (شرکت در دوره‌های تخصصی این حوزه و دریافت مدارک معتبر آن) 

4. کسب تجربه دست اول (تجربه‌اندوزی در حوزه توسعه محصول، بازاریابی محصول و تحلیل کسب‌وکار در تیم‌ها و سازمان‌های مختلف)

5. آماده کردن یک پورتفولیو (ساختن یک پورتفولیو از محصولاتی که روی آن کار کرده‌اید)

6. شبکه‌سازی (این مورد شاید برای تمامی مشاغل صدق کند و کاری است که باید از زمان یادگیری و اولین تجربه‌های کاری به فکر آن باشید)

7. اقدام برای جایگاه شغلی «مدیر محصول» (آمادگی برای مصاحبه و شخصی‌سازی رزومه و پیج لینکدین برای ارائه تصویری حرفه‌ای) 

انواع مدیران محصول در سازمان‌ها

کسب‌وکارهای فناوری، مخصوصاً سازمان‌های بزرگ با توجه به محصول و برنامه‌های خود، معمولاً مدیر محصول اختصاصی دارند؛ در این بخش به انواع جایگاه مدیر محصول در چارت‌های سازمانی را مرور می‌کنیم:

• مدیر فنی محصول

یک مدیر محصول فنی مسئول توسعه و مدیریت محصولاتی است که از نظر فنی پیچیده‌اند.

• مدیر رشد محصول

تمرکز اصلی یک مدیر رشد محصول بر روی افزایش جذب کاربران و افزایش نرخ بازگشت کاربران است. 

• مدیر AI محصول

یک مدیر محصول هوش مصنوعی متخصص توسعه و پیاده‌سازی محصولاتی است که از هوش مصنوعی/Artificial Intelligence، یادگیری ماشین/Machine Learning و پردازش زبان طبیعی/Natural Language Processing استفاده می‌کنند. 

• مدیر لانچ محصول

مدیر لانچ محصول همانطور که از نامش پیداست، مسئول انتشار محصول و فیچرهای آن است. 

• مدیر بازاریابی محصول

یک مدیر بازاریابی محصول مسئولیت جایگاه‌یابی محصول، ارائه آن به بازار و افزایش سهم بازار را بر عهده دارد.

چه افرادی نباید سراغ این شغل بروند؟

مدیریت محصول، شغلی پر چالش است که نیاز به رهبریِ قوی، تفکر استراتژیک و توانایی برقراری تعادل بین اولویت‌های مختلف دارد. 

تسلط داشتن در این مهارت‌ها و پیاده‌سازی آنها در امور کاری به‌صورت روزانه کار دشواری است و به همین دلیل هرکسی نباید در این جایگاه شغلی قرار بگیرد. 

اگر ویژگی‌های زیر را دارید، این شغل برای شما مناسب نیست:

• در مواجهه با عدم قطعیت و ابهام مشکل دارید.

• تمایل دارید به‌صورت مستقل کار کنید.

• مهارت‌های ارتباطی و بین‌فردی ضعیفی دارید.

جمع‌بندی

مدیر محصول کسی است که در مرز میان «چه چیزی؟»، «چرا؟» و «چگونه؟» حرکت می‌کند. او هم دانشمند است، هم هنرمند و هم رهبر؛ چالش‌ها را می‌بیند، فرصت‌ها را می‌سازد و بین چشم‌انداز آینده و واقعیات امروز پل می‌زند. اگر عاشق حل مسئله، تصمیم‌گیری در شرایط عدم قطعیت و هدایت تیم‌ها در مسیر خلق ارزش هستید، شاید مدیریت محصول همان مسیر حرفه‌ای باشد که شما را به چالش بکشد و به وجد آورد!