اسکرام یک چارچوب عملی برای مدیریت پروژههای پیچیده - به‌ویژه در توسعه نرم‌افزار - است که تیمها را قادر می‌سازد با تکرار سریع، بازخورد مداوم و خودسازماندهی محصولی ارزشمند تولید کنند. در این مقاله، از منشأ تاریخی تا نقش‌ها، جلسات و نکات عملی برای اجرای موفق اسکرام را بهصورت خلاصه و کاربردی بررسی می‌کنیم.
اسکرام چیست؟
ساده‌ترین تعریف از Scrum این است: اسکرام روشی برای مدیریت کارها در تیم‌هاست، به‌ویژه برای پروژههای پیچیده مانند توسعه نرم‌افزار، جایی که تغییرات مداوم و نیاز به هماهنگی بالا وجود دارد.
اسکرام به تیمهای توسعه نرم‌افزار کمک میکند تا کار خود را به بخش‌های کوچک تقسیم کنند، اولویت‌ها را مشخص و به صورت منظم پیشرفت خود را بررسی کنند. اسکرام یک روش تکرارپذیر یا Iterative است که تیمها در بازه‌های کوتاه (اسپرینت‌ها)، محصول را توسعه می‌دهند.
با اسکرام، تیمها میتوانند به سرعت به تغییرات پاسخ دهند، مشکلات را به موقع شناسایی کنند و کیفیت محصول نهایی را بهبود دهند. به بیان ساده، اسکرام یک چارچوب چابک برای همکاری هوشمندانه و تحویل مستمر ارزش است.
تفاوت اجایل و اسکرام چیست؟
اگر کلمه اسکرام را در گوگل جستجو کنید، حتماً کلمه اجایل را هم در کنارش مبی‌بینید؛ ولی باید حواستان باشد که اسکرام را با اجایل یکی ندانید! در واقع متدولوژی Scrum در کنار کانبان، XP، لین و …، یکی از انواع روش‌ها و فریمورک‌هایی است که زیر چتر مفهوم بزرگ‌تر «اجایل» قرار می‌گیرند.
اجایل یک رویکرد در توسعه محصولات دیجیتال است که بر فرایندهای تکرارپذیر، همکاری تیمی، دریافت بازخورد واقعی از ذی‌نفعان و انعطافپذیری در برابر تغییرات تمرکز دارد. هدف رویکرد چابک این است که محصول بهصورت تدریجی و با ارزش واقعی برای کاربر ساخته شود.
متد اسکرام چگونه کار میکند؟
متد اسکرام کار تیمها را با تقسیم پروژه به بخش‌های کوچک و قابل مدیریت، به نام اسپرینت، ساده میکند. هر اسپرینت معمولاً دو تا چهار هفته طول می‌کشد و تیم در این بازه روی مجموعه مشخصی از کارها تمرکز میکند تا به هدفی کوتاه‌مدت برسد. این رویکرد کمک میکند پروژههای پیچیده به گام‌های کوچک و قابل پیگیری تبدیل شوند.
- در این روش مدیر محصول ابتدا بک لاگ محصول را با توجه به هدف محصول تعیین میکند. سپس در جلسه برنامه‌ریزی اسپرینت با همراهی اعضای دیگر تیم - اسکرام مستر، دولوپورها و کارشناسان تست - بک لاگ اسپرینت را مشخص می‌کنند.
- در هر اسپرینت، PM به کمک اعضای تیم و با توجه به اولویت‌های محصول و اهداف تجاری سازمان، تسک‌ها را از بک لاگ محصول به بک لاگ اسپرینت منتقل میکند.
- سپس تیم وارد فاز اجرایی میشود. در بازه زمانی تعیین‌شده اعضای تیم مشغول توسعه محصول می‌شوند. در این مدت افراد با برگزاری جلسات روزانه دیلی اسکرام یکدیگر را از وضعیت کارها و روند پیشرفت مطلع می‌کنند.
- در پایان هفته اول، تیم یک جلسه اسپرینت ریویو برگزار میکند که در آن کارهای انجامشده مرور می‌شوند و در صورت نیاز به اصلاح و تغییر در اولویت‌ها، تیم مسیر خود را با نظر PM تنظیم میکند.
- این فرایند برای یک هفته دیگر نیز ادامه می‌یابد و در پایان هفته دوم تیم باید یک خروجی ارزشمند یا Increment که باید همان هدف اسپرینت باشد را تحویل می‌دهد.
- در پایان این فرایند اعضای تیم با مدیریت اسکرام مستر یک جلسه رترو برگزار می‌کنند و در آن فرایندها و فعالیت‌های خود در طول دو هفته گذشته را مرور کرده و برای بهبود همکاری در اسپرینتهای آتی Action Plan و نکات آموزشی استخراج می‌کنند.
- این فرایند تکرارپذیر پیوسته ادامه پیدا کرده تا محصول به مرور کامل شده و اعضای تیم رفته‌رفته به هدف غایی اسکرام - یعنی تبدیل شدن به یک تیم خودمدیریتی و خودکفا - نزدیک و نزدیک‌تر شوند.
با این روش، تیمها میتوانند سریع‌تر به تغییرات پاسخ دهند، مشکلات را به موقع شناسایی کنند و محصولی با کیفیت و ارزش واقعی برای کاربران تولید کنند. اسکرام در اصل چارچوبی است که همکاری، شفافیت و بهبود مستمر را در قلب کار تیمی قرار می‌دهد.
نقش‌های اسکرام / Scrum Roles
در فریمورک اسکرام، موفقیت تیم به همکاری سه نقش کلیدی وابسته است. هر یک از این نقش‌ها مسئولیت‌ها و تمرکز ویژه‌ای دارند، اما در کنار هم هدف مشترکی را دنبال می‌کنند: خلق بیشترین ارزش ممکن برای کاربر و کسب‌وکار. این نقش‌ها عبارت‌اند از: مالک محصول (یا مدیر محصول)، اسکرام مستر و توسعه‌دهندگان.
-
مالک محصول / Product Owner
مالک محصول مسئول بیشینه‌سازی ارزش محصول حاصل از کار تیم توسعه است. او بک‌لاگ محصول را مدیریت و اولویت‌بندی میکند تا مطمئن شود تیم همیشه روی مهم‌ترین آیتم‌ها با بیشترین ارزش تجاری تمرکز دارد.
وظایف او شامل تعریف و به‌روزرسانی آیتم‌های بک‌لاگ، شفاف‌سازی نیازمندی‌ها برای تیم، تعامل مستمر با ذی‌نفعان، و اطمینان از هم‌راستایی تصمیم‌ها با چشم‌انداز و اهداف کسب‌وکار است.
-
اسکرام مستر / Scrum Master
اسکرام مستر تسهیلگر و پشتیبان تیم اسکرام است؛ فردی که اطمینان می‌دهد اصول و ارزش‌های اسکرام به‌درستی در تیم اجرا می‌شوند. او با تسهیل جلسات، رفع موانع، آموزش تفکر چابک و ایجاد فضای همکاری مؤثر، به تیم کمک میکند تمرکز خود را بر دستیابی به هدف اسپرینت حفظ کند.
اسکرام مستر در عین حال نقش مربی برای تیم، مشاور برای مالک محصول، و پل ارتباطی میان تیم و سازمان را ایفا میکند تا ارزش‌آفرینی محصول در بالاترین سطح انجام شود.
-
توسعه‌دهندگان / DevOps Team
همه افرادی در طراحی، توسعه و ساخت محصول دخیل‌اند. تیم توسعه محصول یا توسعه‌دهندگان باتوجه‌به بزرگی و نیازهای پروژه می‌تواند شامل برنامه‌نویسان، مهندسین کنترل کیفیت یا تست نرم‌افزار، مهندسین دواپس، گروه تولیدکنندگان محتوا، طراحان محصول، طراح و محقق UX/UI و تحلیلگر کسب‌وکار باشد.
جلسات اسکرام / Scrum Events
اسکرام مجموعه‌ای از اسپرینت‌هاست، و هر اسپرینت شامل چند رویداد کلیدی است: جلسه برنامه‌ریزی اسپرینت، جلسات روزانه یا دیلی اسکرام، جلسه دمو یا بازبینی اسپرینت و جلسه رترو که در این بخش هر یک را به صورت مجزا بررسی می‌کنیم.
-
برنامه‌ریزی اسپرینت / Sprint Planning
هر اسپرینت با جلسه برنامه‌ریزی اسپرینت یا اسپرینت پلنینگ آغاز میشود؛ این جلسه با هدف تعیین محدوده کار و هدف اسپرینت برگزار میشود:
-
مالک محصول و تیم توسعه بر روی هدف اسپرینت توافق می‌کنند تا همه اعضا جهت و خروجی مورد انتظار را به‌وضوح درک کنند.
-
مالک محصول اولویت‌های بک‌لاگ محصول را برای اسپرینت مشخص میکند تا تیم روی باارزش‌ترین آیتم‌ها کار کند.
-
تیم توسعه مجموعه‌ای از آیتم‌ها و وظایف لازم برای رسیدن به هدف اسپرینت را از بک‌لاگ محصول انتخاب کرده و به بک‌لاگ اسپرینت اضافه میکند.
-
جلسات استندآپ یا اسکرام روزانه / Daily Stand-Ups or Daily Scrums
در این مرحله، نقش اسکرام مستر پررنگ‌تر میشود؛ او تسهیلگر جلسات روزانه است. هدف جلسات دیلی اسکرام حفظ هماهنگی و شفافیت بین اعضای تیم و شناسایی چالش‌هاست:
-
جلسات دیلی در نشست‌های 15 دقیقه‌ای و هر روز برگزار می‌شوند.
-
حضور در این جلسات برای همه اعضای تیم اجباری است.
-
هر عضو تیم در این جلسات به سه سؤال پاسخ می‌دهد:
-
دیروز چه کردم؟
-
امروز چه می‌کنم؟
-
چه چالش‌هایی داشتم یا دارم؟
-
جلسه مرور اسپرینت / Sprint Review
در پایان هر اسپرینت، جلسه بازبینی اسپرینت یا دمو برگزار میشود؛ جلسه مرور اسپرینت یا دمو فرصتی است برای نمایش دستاوردها، دریافت بازخورد از ذی‌نفعان و تنظیم مسیر آینده؛ در این جلسه:
-
تیم توسعه پیشرفت کار و قابلیت‌های تکمیل‌شده را نمایش می‌دهد.
-
مالک محصول بازخورد ذی‌نفعان را جمع‌آوری میکند تا تصمیم‌های آگاهانه برای ادامه کار گرفته شود.
-
ایده‌های جدید، اصلاحات و بهبودهای احتمالی برای اسپرینتهای آینده به بک‌لاگ محصول اضافه می‌شوند.
-
جلسه رترو یا بازنگری / Retrospective Sprint
آخرین رویداد هر اسپرینت، جلسه بازنگری یا رتروسپکتیو است؛ فرصتی برای تیم تا درباره عملکرد خود تأمل کند؛ مواردی که در جلسه رترو بررسی می‌شوند عبارت‌اند از:
-
بررسی موفقیت‌ها و آنچه خوب پیش رفت.
-
بررسی و شناسایی آنچه خوب پیش نرفت و دلایل آن
-
تعیین فعالیت‌ها و فرایندهای قابل‌بهبود برای افزایش بهره‌وری و کیفیت در اسپرینتهای آینده
مصنوعات اسکرام / Scrum Artifacts
اسکرام دارای سه آرتیفکت است: بک‌لاگ محصول، بک‌لاگ اسپرینت و انجام‌شده‌ها. آنچه در انگلیسی تحت نام «مصنوعات اسکرام / Scrum Artifacts» شناخته میشود، به مجموعه داکیومنت‌ها و فهرست‌هایی از اطلاعات می‌گویند که تعیین‌کننده اولویت‌های پیشرفت پروژه‌اند.
بک‌لاگ محصول / Product Backlog
-
بک‌لاگ محصول فهرستی پویا و اولویت‌بندی‌شده از تمام قابلیت‌ها، نیازمندی‌ها و بهبودهایی است که محصول برای تحقق هدف نهایی خود به آن‌ها نیاز دارد.
-
مالک محصول مسئول نگهداری و اولویت‌بندی این فهرست است تا مطمئن شود تیم همیشه روی باارزش‌ترین آیتم‌ها کار میکند.
-
بک‌لاگ محصول در طول پروژه بهصورت مداوم و بر اساس بازخورد ذی‌نفعان و نتایج هر اسپرینت بازبینی و به‌روزرسانی میشود.
بک‌لاگ اسپرینت / Sprint Backlog
-
بک‌لاگ اسپرینت زیرمجموعه‌ای از آیتم‌های بک‌لاگ محصول است که تیم توسعه در جلسه برنامه‌ریزی اسپرینت برای انجام آن‌ها در همان چرخه انتخاب میکند.
-
این فهرست شامل مجموعه وظایف منتخب و برنامه‌ای روشن برای دستیابی به هدف اسپرینت است.
-
بک‌لاگ اسپرینت در طول اسپرینت ممکن است با تصمیم مشترک تیم به‌روزرسانی شود تا مسیر کار با هدف اسپرینت هم‌راستا باقی بماند.
-
انجام‌شده‌ها یا پیشرفت کار / Increments
-
مجموعه‌ای از کارهای تکمیل‌شده در طول یک اسپرینت که همگی با تعریف انجامشده مطابقت دارند.
-
اینکریمنت در واقع نسخه‌ای قابل استفاده و بالقوه قابل انتشار از محصول است که یک گام واقعی به‌سوی هدف اصلی محصول محسوب میشود.
هر آرتیفکت در اسکرام همچنین همراه با یک «تعهد» مشخص است؛ هر تعهد یا Commitment هدفی یکتاست که به آن آرتیفکت معنا، تمرکز و جهت می‌دهد.
|
آرتیفکت |
تعهد |
هدف |
|
بک‌لاگ محصول |
هدف محصول |
نشان می‌دهد چرا داریم این محصول را می‌سازیم. |
|
بک‌لاگ اسپرینت |
هدف اسپرینت |
نشان می‌دهد در این اسپرینت به چه دستاوردی می‌خواهیم برسیم. |
|
افزایش یا Increment |
تعریف انجامشده یا DoD * |
کمک میکند از انجام کامل و بی‌نقص کار اطمینان حاصل کنیم. |
* تعریف انجامشده / Definition of Done
توافق مشترک اعضای تیم اسکرام درباره این‌که یک تسک چه زمانی واقعاً کامل شده است. تعریف انجامشده یا DoD تضمین میکند که هر بخش از کار با استانداردهای یکسانی تکمیل شوند؛ به طور خلاصه یعنی تست‌شده، مستندسازی‌شده و در صورت نیاز آماده انتشار باشند.
اصول اسکرام / Scrum Principles
اسکرام بر پایه سه اصل یا ستون کلیدی استوار است: شفافیت، بازرسی و وفق‌پذیری. این سه اصل تضمین می‌کنند که محصولی باارزش و باکیفیت تولید شود؛ اما چطور؟ در ادامه، هر یک از این ستون‌ها و اهمیت آن‌ها در موفقیت تیم اسکرام را بررسی می‌کنیم.
-
شفافیت / Transparency
تمامی اعضای تیم و ذی‌نفعان پروژه باید درکی روشن و مشترک از کار، اهداف و پیشرفت داشته باشند. تمام اطلاعات تعیین‌کننده مانند پیشرفت، چالش‌ها و استانداردهای کیفی باید برای تک‌تک اعضای تیم قابل‌درک و آشکار باشند.
-
بازرسی / Inspection
اعضای تیم باید بهصورت مستمر پیشرفت کار، کیفیت کار و سلامت کلی پروژه را چک یا به عبارتی «بازرسی» کنند؛ این کار باعث پایین آمدن ریسک میشود. این بازرسی‌ها در ایستگاه‌های مشخصی مانند اسکرام‌های روزانه و جلسات بازبینی رخ می‌دهد.
-
وفق‌پذیری / Adaptation
بر اساس آنچه اعضای تیم شما در روند «بازرسی‌ها» یاد می‌گیرند، برنامه‌ها، فرایندها و نحوه کار خود را اصلاح و بهینه می‌کنند. یک تیم اسکرام باید آن‌قدر منعطف باشد که بتواند نیازها و دغدغه‌های تازه را به‌درستی مدیریت کند.
ارزش‌های اسکرام / Scrum Values
شوابر و ساترلند در این به‌روزرسانی تأکید بسیاری بر جنبه «انسانی» چارچوب اسکرام داشتند. در نسخه دوم «راهنمای اسکرام» که کن شوابر و جف ساترلند در سال 2016 منتشر کردند، پنج ارزش به‌عنوان پایه‌های موفقیت اسکرام معرفی شد: شجاعت، تمرکز، تعهد، احترام و شفافیت.
این ارزش‌ها بیش از آنکه قواعدی اجراکردنی باشند، ذهنیت و رویکرد تیم را شکل می‌دهند و تعیین‌کننده رفتار اعضای تیم هستند. این ارزش‌ها به‌ویژه در شرایطی که آزمون‌وخطا بخشی اساسی از پیشرفت فرایند کار هستند، اهمیتی دوچندان پیدا می‌کنند.
اما این ارزش‌ها در عمل چطور نمود می‌یابند:
-
شجاعت / Courage
در اسکرام، مسیر همیشه از پیش مشخص نیست و اعضای تیم باید با تکیه بر خودمدیریتی تصمیم بگیرند. به همین دلیل، شجاعت یکی از ارزش‌های اصلی اسکرام است؛ یعنی توان رویارویی با چالش‌ها، پذیرش مسئولیت، و حفظ اصول تیم حتی زیر فشار و در شرایط عدم قطعیت.
-
تمرکز / Focus
اعضای تیم در هر بازه زمانی فقط روی یک یا چند هدف مشخص تمرکز می‌کنند؛ مواردی مانند هدف اسپرینت یا آیتم‌هایی از بک‌لاگ محصول. تمرکز مانع حواس‌پرتی اعضای تیم و هرز رفتن انرژی و هزینه‌ها خواهد شد.
-
تعهد / Commitment
اعضای تیم شما باید به اهداف هر اسپرینت، محصول نهایی و خود سازمان متعهد باشند. این تعهد فقط به انجام تسک‌ها محدود نمی‌شود؛ بلکه تیم توسعه‌دهنده باید عمیقاً با محصول عجین شده و به دنبال ارائه یک خروجی ارزش‌آفرین برای کاربران باشند. تعهد با خود مسئولیت‌پذیری و پاسخگویی می‌آورد و اعضای تیم را به ارائه خروجی‌های ارزشمند هدایت میکند.
-
احترام / Respect
اعضای تیم شما باید بتوانند به ایده‌ها و مهارت‌های یکدیگر احترام بگذارند. همه اعضا باید به ارزشی که هر عضو دیگر به تیم و پروژه اضافه میکند کاملاً واقف باشند. این فاکتور در ایجاد فضای همدلی و همکاری بین اعضای تیم بسیار حیاتی است.
-
صراحت / Openness
اعضای تیم باید در فضایی شفاف و صادق کار کنند. چالش‌ها، پیشرفت‌ها و بازخوردها باید بدون ترس و نگرانی و به شکلی صریح بین افراد مطرح شوند. این ارزش به ایجاد اعتماد در بین اعضای تیم منجر میشود.
مزایا و معایب متد اسکرام
هرچند اسکرام یکی از محبوب‌ترین چارچوب‌های چابک است، اما اجرای آن همیشه ساده نیست. در ادامه، نگاهی می‌اندازیم به مزایا و معایب این متدولوژی تا ببینیم چرا گاهی موفق و گاهی چالش‌برانگیز است.
مزایای اسکرام
چرا اسکرام تا این اندازه محبوب است؟ فریمورک اسکرام با تکیه بر اصول شفافیت، همکاری و بازخورد مستمر، به تیمها کمک میکند تا سریع‌تر، باکیفیت‌تر و کاربرمحورتر کار کنند. در ادامه، چند مورد از مهم‌ترین مزایای آن را مرور می‌کنیم:
-
انعطافپذیری بالایی دارد
اسکرام به تیمها اجازه می‌دهد در مواجهه با تغییرات سریع بازار یا نیازهای کاربر، مسیر خود را به‌راحتی اصلاح کنند. این انعطافپذیری، کلید بقا در محیط‌های پویا و ناپایدار است.
-
بر نیازهای کاربر متمرکز است
در هر اسپرینت، بازخورد واقعی کاربران در نظر گرفته میشود و محصول بر اساس آن بهبود می‌یابد. نتیجه، محصولی است که دقیق‌تر با نیازهای واقعی کاربر هم‌سو است.
-
محصول بهصورت تدریجی کامل میشود
به‌جای انتظار برای تحویل یکباره محصول، پروداکت در هر اسپرینت بهصورت تدریجی تکامل می‌یابد. این روند مستمر باعث میشود تیم همیشه در حال پیشرفت و یادگیری باشد.
-
تعامل و همکاری تیمی را تقویت میکند
نقش‌ها و جلسات اسکرام باعث می‌شوند ارتباط بین اعضا شفاف، هدفمند و مداوم باشد. این تعامل مؤثر کیفیت تصمیم‌گیری و هماهنگی را بالا می‌برد.
-
ارائه سریع ارزش به کاربران را ممکن میکند
به‌واسطه اسپرینتهای کوتاه، تیم می‌تواند در بازه‌های زمانی مشخص، نسخه‌های قابل‌استفاده از محصول را ارائه دهد. این یعنی ارائه سریع و دائمی ارزش به کاربر و ذی‌نفعان.
معایب اسکرام
هنرش جمله بگفتی، عیب وی نیز بگو؛ آیا روش Scrum بی‌عیب‌ونقص است؟ مسلماً خیر. مانند هر چارچوب مدیریتی دیگر، اسکرام نیز در عمل با نقاط ضعف و چالش‌هایی همراه است. شناخت این معایب به تیمها کمک میکند اجرای آگاهانه‌تر و موفق‌تری داشته باشند.
-
نیازمند تغییر ذهنیت است
اعضای هر تیم باید بتوانند ویژگی‌هایی مثل انعطافپذیری و خودسازماندهی را در خود پرورش دهند. چنین امری برای نیروهایی که به روندهای خشک و چارچوب‌بندی شده عادت دارد، دشوار است.
-
همراه با عدم قطعیت در زمان‌بندی است
ازآنجایی‌که اسکرام راه را برای نقد و اصلاح و تغییر باز می‌گذارد، نمی‌توان تاریخ دقیقی را برای پایان پروژههای آن تضمین کرد. کنار آمدن با این فرایند برای ذی‌نفعان که به زمان‌بندی‌های دقیق عادت دارند، دشوار است.
-
وابستگی زیادی به همکاری تیمی دارد
اسکرام وابستگی بسیار بالایی به کار تیمی و خودمدیریتی دارد. تیمی که اعضای دیسیپلین و مهارت ارتباطی ضعیفی داشته باشند، با فریمورک اسکرام راه به جایی نخواهند برد.
-
جلسات متعدد آن زمان‌برند
جلسه در ابتدا، جلسه در انتها و ده‌ها ریزجلسه در طول هر اسپرینت زمان زیادی از اعضای تیم می‌گیرد. اگر یک اسکرام‌مستر کاربلد بالای سر تیم نباشد، باید قید «چابکی» را زد.
-
برای «پروژههای کوچک» یا «تیمهای بزرگ» بهینه نیست
اسکرام برای پروژههای کوچک زیادی جامع است؛ به‌کارگیری رویکرد سرراست‌تر برای پروژههای کوچک می‌تواند بسیار کارآمدتر باشد. از طرف دیگر اگر تیمهای توسعه تعداد بالایی عضو داشته باشند نیز در مدیریت، برقراری ارتباط و هماهنگی ممکن است با چالش‌های متعدد روبه‌رو شوند.
جمع‌بندی
اسکرام، فریمورکی است که ذهنیت و متدولوژی اجایل را در بهترین و بهینه‌ترین شکل آن ارائه میکند. چارچوب اسکرام به‌آسانی قابل‌درک است؛ اما اجرای نیازمند پیش‌نیازهای متعدد و تعهد بسیار بالاست؛ اما تیم‌هایی که موفق به اجرای درست آن می‌شوند، موفقیت را در مشت خود دارند.
|
اجیلیتی، مرجع آموزش اسکرام در ایران با دوره‌های تخصصی، محتوای بومی‌سازی‌شده و تمرکز بر یادگیری کاربردی، همراه شماست. اینجا یاد می‌گیرید چطور اسکرام را در تیمتان به‌درستی پیاده‌سازی کنید.
|