PMBOK | متدولوژی‌ها و مراحل اجرا

مدیریت پروژه به‌عنوان یکی از کلیدی‌ترین مهارت‌های دنیای امروز، نیازمند ساختاری قوی، استانداردهایی معتبر و رویکردهایی اثربخش است. یکی از معتبرترین استانداردهای مدیریت پروژه، PMBOK است که توسط مؤسسه مدیریت پروژه PMI تدوین شده و در سراسر جهان به‌عنوان راهنما و مرجع اصلی مدیران پروژه شناخته می‌شود. 

در مقالات قبل گفتیم PMBOK چیست و چگونه می‌تواند به بهبود عملکرد پروژه‌ها کمک کند. در این مقاله به بررسی دقیق‌تر انواع متدولوژی‌ها و مراحل اجرای پی ام بوک خواهیم پرداخت و نشان می‌دهیم چگونه می‌توان از آن برای دستیابی به موفقیت و سازمان‌دهی پروژه‌ها بهره برد.

راهنمای PMBOK و چگونگی سازمان‌دهی آن

«راهنمای پی‌ام‌بوک / PMBOK Guide» یک کتاب جامع در زمینه مدیریت پروژه است که اصول، فرایندها و بهترین روش‌های پذیرفته‌شده در این حوزه را مستند کرده و به‌عنوان راهنمایی برای بدنه دانش مدیریت پروژه عمل می‌کند. 

این راهنما نخستین‌بار در سال 1987 توسط «مؤسسه مدیریت پروژه / PMI» به‌صورت یک «سپیدنامه / Whitepaper» یا گزارش تحقیقی، منتشر شد و سپس در سال 1996 به‌صورت کتاب درآمد. امروزه، این کتاب مرجع اصلی مدیران پروژه در سراسر جهان است و به آن‌ها کمک می‌کند تا به اهداف پروژه‌های خود دست یابند و بر چالش‌های مدیریت پروژه به‌خوبی غلبه کنند.

ساختار PMBOK

راهنمای PMBOK به دو بخش اصلی تقسیم می‌شود. بخش اول شامل ۱۳ فصل درباره مفاهیم اساسی مدیریت پروژه است. سه فصل ابتدایی این بخش، مبانی پروژه، جایگاه مدیریت پروژه در ساختار کسب‌وکار و گروه‌های فرایندی را توضیح می‌دهد. 10 فصل بعدی نیز به «حوزه‌های دانش / Knowledge Areas» مانند زمان‌بندی، هزینه، ریسک، کیفیت و ادغام فرایندها می‌پردازد.

در انتهای مقاله بیشتر به این موضوع می‌پردازیم.

بخش دوم شامل استانداردهای رسمی صنعت است که توسط مؤسسه ملی استاندارد آمریکا / ANSI به ثبت رسیده و به فرایندهای PMBOK، ورودی‌ها، خروجی‌ها و مزایای هر کدام می‌پردازد. 

همچنین، این راهنما شامل واژه‌نامه، ضمائم و نمایه‌ای است که آن را به مرجع معتبری برای مدیران پروژه تبدیل می‌کند. دوره‌های CAPM  (مقدماتی) و PMP (حرفه‌ای) که توسط PMI برگزار می‌شوند، بر اساس همین استاندارد تدوین شده‌اند و می‌توانند به رشد حرفه‌ای مدیران پروژه کمک کنند.

تکامل PMBOK در نسخه‌های مختلف

با پیشرفت فناوری، تغییرات بازار و تحول در رویکردهای مدیریتی، دستورالعمل‌های PMBOK به‌طور مداوم به‌روزرسانی می‌شوند. نسخه‌های پنجم و ششم این راهنما به ترتیب در سال‌های 2013 و 2017 منتشر شدند؛ اما امروزه دیگر به‌روز نیستند. در پاسخ به نیازهای جدید، نسخه هفتم راهنمای PMBOK در سال 2021 با تمرکز بر «چابکی»، «نوآوری» و رویکردهای «فعالانه» بازنگری شد. این نسخه اکنون علاوه بر انگلیسی، به 10 زبان دیگر از جمله اسپانیایی، فرانسوی، ژاپنی و عربی منتشر شده است.

درحالی‌که نسخه ششم بر حوزه‌های دانشی تمرکز داشت، نسخه جدید راهنمای PMBOK حول هشت حوزه عملکردی پروژه سازمان‌دهی شده است:

1. ذی‌نفعان / Stakeholders
2. تیم / Team
3. رویکرد توسعه و چرخه عمر / Development Approach and Life Cycle
4. برنامه‌ریزی / Planning
5. اجرای پروژه / Project Work
6. تحویل / Delivery
7. سنجش و ارزیابی / Measurement
8. عدم قطعیت / Uncertainty

علاوه بر این، راهنمای جدید مجموعه‌ای از رویکردهای مختلف مدیریت پروژه را معرفی کرده است و نکاتی را برای شخصی‌سازی فرایندها و بهینه‌سازی روش‌های اجرای پروژه ارائه می‌دهد. به همین دلیل، برای مدیران پروژه ضروری است که جدیدترین نسخه PMBOK را مطالعه کنند تا دانش و مهارت‌های خود را به‌روز نگه دارند و از استانداردهای جهانی عقب نمانند.

متدولوژی‌های PMBOK و انتخاب رویکرد مناسب

یکی از مهم‌ترین تصمیماتی که هر مدیر پروژه می‌گیرد، انتخاب متدولوژی مدیریت پروژه است. این انتخاب بر نگرش، برنامه‌ریزی و اجرای پروژه تأثیر مستقیم دارد و می‌تواند موفقیت یا شکست پروژه را تضمین کند.

به‌طورکلی، متدولوژی‌های مدیریت پروژه در دو دسته اصلی «سلسله‌مراتبی / Sequential» و «چابک / Agile» قرار می‌گیرند. برخی از متدولوژی‌های رایج ترکیبی از این دو رویکرد هستند.

متدولوژی‌های سلسله‌مراتبی / Sequential

رویکرد سلسله‌مراتبی سنتی‌ترین روش در مدیریت پروژه است که در آن، مراحل پروژه به ترتیب و گام‌به‌گام اجرا می‌شوند. این مدل فرض می‌کند که تا زمانی که یک مرحله به‌طور کامل انجام نشود، نباید به مرحله بعدی رفت. این فرایند ادامه دارد تا در نهایت نتیجه مورد انتظار حاصل شود.

مزایا:

• ساده و قابل‌فهم برای تیم و ذی‌نفعان

• مناسب برای پروژه‌های با فرایندهای قابل‌پیش‌بینی (مثلاً تولید محصولات فیزیکی)

• کاهش ابهامات و افزایش کنترل بر پروژه

معایب:

• عدم انعطاف‌پذیری؛ اگر شرایط پروژه تغییر کند (مثل تغییر اولویت‌های ذی‌نفعان یا در دسترس نبودن منابع اصلی پروژه)، ممکن است کل پروژه با ریسک شکست مواجه شود.

• دشواری در اصلاح و تغییر مسیر در مراحل پایانی

متدولوژی‌های سلسله‌مراتبی پرکاربرد:

• روش «آبشاری / Waterfall»: یکی از قدیمی‌ترین و پرکاربردترین روش‌ها که باید هر مرحله را به‌طور کامل قبل از ورود به مرحله بعد تکمیل کرد (مطالعه عمیق‌تر روش آبشاری). 

• روش «مسیر بحرانی / Critical Path Method» یا CPM: این روش برای شناسایی بحرانی‌ترین فعالیت‌های پروژه و مدیریت بهتر زمان‌بندی استفاده می‌شود.

متدولوژی‌های چابک / Agile

رویکرد چابک به‌جای تمرکز بر برنامه‌ریزی دقیق از همان ابتدا، به تیم‌ها اجازه می‌دهد که با انعطاف‌پذیری بالا و تعامل مداوم کار کنند. در این روش، کار به «چرخه‌های کوتاه / Iterative Cycles» تقسیم می‌شود که در هر دوره نتایج بررسی و بهینه می‌شوند.

مزایا:

• انعطاف‌پذیری بالا در مواجهه با تغییرات

• افزایش مشارکت تیمی و تعامل با ذی‌نفعان

• تسهیل یادگیری مستمر و بهبود فرایندها در طول پروژه

معایب:

• نیاز به تعامل و ارتباطات مداوم بین تیم و ذی‌نفعان

• مستندات در این روش معمولاً در اولویت دوم قرار می‌گیرد که ممکن است اگر به مدیریت پروژه به سبک سنتی عادت کرده‌اید، کار را در آینده برایتان پیچیده کند.

متدولوژی‌های چابک پرکاربرد:

• «اسکرام / Scrum»: این روش، یکی از محبوب‌ترین چارچوب‌های چابک است که انجام پروژه را به اسپرینت‌های کوتاه‌مدت تقسیم کرده و تحویل مستمر را تضمین می‌کند (مطالعه عمیق‌تر متد اسکرام).

• «کانبان / Kanban»: متدولوژی مبتنی بر «مدیریت جریان کار / Workflow Management» است که از بُردهای تصویری برای نظارت بر پیشرفت استفاده می‌کند (مطالعه عمیق‌تر متد کانبان).

سایر متدولوژی‌های مدیریت پروژه

• «مدیریت پروژه ناب / Lean Project Management»: تمرکز این روش بر کاهش اتلاف زمان، منابع و هزینه‌ها است و بر افزایش بهره‌وری تأکید دارد (مطالعه عمیق‌تر مدیریت ناب).
• «شش سیگما / Six Sigma»: متدولوژی‌ای که از آمار و داده‌های تحلیلی برای شناسایی و حذف نواقص و اشکالات پروژه استفاده می‌کند.
• «PRINCE2»: رویکردی ساختاریافته که در دولت بریتانیا توسعه داده شده و برای کنترل منابع و کاهش ریسک استفاده می‌شود.

انتخاب متدولوژی مناسب

انتخاب متدولوژی مناسب به ماهیت پروژه، پیچیدگی آن، میزان عدم قطعیت، تعامل ذی‌نفعان و نیازهای کسب‌وکار بستگی دارد. اگر پروژه ساختار مشخصی دارد و تغییرات زیادی در آن رخ نمی‌دهد (کمی به روش‌های سنتی‌تر مدیریت می‌شود)، رویکرد سلسله‌مراتبی گزینه بهتری است. اما اگر پروژه پویا است و نیاز به انعطاف‌پذیری بالا دارد (مانند پروژه‌های توسعه نرم‌افزار)، متدولوژی‌های چابک اکیداً توصیه می‌شود.

فرایندهای مدیریت پروژه در PMBOK

مدیریت یک پروژه، چه بزرگ باشد و چه کوچک، می‌تواند چالش‌برانگیز و حتی گاهی دلهره‌آور باشد. در هر پروژه، عوامل متعددی مانند افراد، فرایندها و منابع درگیر هستند. حال اگر محدودیت‌های زمانی و مالی را هم اضافه کنیم، جای تعجبی ندارد که برخی از مدیران پروژه قبل از شروع کار، احساس سردرگمی کنند!

اما راه‌حل چیست؟ بهترین روش این است که پروژه را به بخش‌های کوچک‌تر و قابل‌مدیریت تقسیم کنیم. این کار کمک می‌کند تمام جوانب پروژه را به‌صورت شفاف درک کنید و هر بخش را مطابق با ددلاین‌های تعیین‌شده مدیریت کنید. با این شیوه، مسیر پروژه مشخص می‌شود و می‌توان منابع و ریسک‌ها را به شکل مؤثری کنترل کرد.

بر اساس استاندارد PMBOK، فرایند مدیریت پروژه به پنج گروه اصلی تقسیم می‌شود:

1. آغاز پروژه / Project Initiation
2. برنامه‌ریزی پروژه / Planning
3. اجرای پروژه / Project Execution
4. پایش و کنترل پروژه / Monitoring and Controlling
5. خاتمه پروژه / Project Closing

این پنج مرحله، اجزای حیاتی چرخه عمر مدیریت پروژه هستند. نادیده‌گرفتن هر یک از آن‌ها می‌تواند مشکلات جدی ایجاد کند. اما اگر مراحل را به‌درستی و به ترتیب اجرا کنید، پروژه روان‌تر و بدون چالش‌های غیرمنتظره پیش خواهد رفت. در زیر هر یک از این مراحل  را با مثال توضیح خواهیم داد.

1. فرایند آغاز پروژه

در این مرحله از فرایند PMBOK، هدف اصلی تعریف دلیل و ضرورت اجرای پروژه و مشخص‌کردن خروجی‌ها است. این فاز معمولاً شامل بحث و مذاکره میان ذی‌نفعان می‌شود تا همه درک روشنی از اهداف پروژه پیدا کنند. 

همچنین، ممکن است نیاز باشد «تحلیل هزینه-فایده» یا «مطالعات امکان‌سنجی» انجام شود تا از ارزشمند بودن پروژه اطمینان حاصل شود.

خروجی نهایی این فاز، منشور پروژه است که شامل چشم‌انداز، محدوده، اهداف و خروجی‌های پروژه و همچنین مسئولیت‌های اعضای تیم خواهد بود.

مثال عملی:

تصور کنید یک شرکت فناوری مالی (فین‌تک) قصد دارد یک اپلیکیشن پرداخت رمزارزی راه‌اندازی کند. در مرحله آغازین، مدیر پروژه جلساتی را با تیم اجرایی، توسعه‌دهندگان و سرمایه‌گذاران برگزار می‌کند تا موارد زیر مشخص شود:

• هدف پروژه: ایجاد یک اپلیکیشن پرداخت سریع و امن با کارمزد پایین.

• محدوده پروژه: پشتیبانی از رمزارزهای بیت‌کوین و اتریوم در مرحله اول.

• تحلیل هزینه-فایده: بررسی این‌که آیا هزینه‌های توسعه و نگهداری اپلیکیشن در مقایسه با درآمدهای حاصل از آن توجیه‌پذیر است یا خیر.

• مطالعه امکان‌سنجی: تحلیل فنی برای بررسی امکان پیاده‌سازی سیستم‌های پرداخت مبتنی بر بلاکچین.

در پایان این مرحله، منشور پروژه تهیه می‌شود و تیم می‌تواند با یک دید واضح و مشترک وارد فاز برنامه‌ریزی شود.

2. فرایند برنامه‌ریزی پروژه

برنامه‌ریزی، کلید کنترل پروژه و جلوگیری از تغییرات غیرمنتظره در محدوده تعیین شده برای پروژه است. در این مرحله، مدیر پروژه با مشورت سایر ذی‌نفعان، تصویر کلی پروژه را به بخش‌های کوچک‌تر تقسیم می‌کند. ابتدا مایلستون را مشخص کرده، سپس وظایف جزئی‌تر تعیین می‌شوند و مسئولیت هر فرد مشخص می‌شود.

در ادامه، مدت‌زمان اجرای هر فعالیت تخمین زده می‌شود و وابستگی‌های میان فعالیت‌ها بررسی شده تا یک «جدول زمانی / Timeline» مناسب برای پروژه طراحی شود.

همچنین در این مرحله باید منابع موردنیاز شامل تجهیزات، ابزارها و نیروی انسانی مشخص شود. سپس، هزینه‌های پروژه تخمین زده می‌شود تا از همخوانی آن با بودجه موجود اطمینان حاصل شود. در نهایت، مدیر پروژه ریسک‌های احتمالی را شناسایی کرده و برای مواجهه با آن‌ها برنامه‌ریزی می‌کند.

هدف این مرحله، تدوین یک نقشه راه / Roadmap شفاف است که همه اعضای تیم بر اساس آن پیش بروند. بسیاری از مدیران پروژه از نرم افزارهای مدیریت پروژه برای برنامه‌ریزی و پیگیری اجرای پروژه استفاده می‌کنند.

مثال عملی:

فرض کنید یک شرکت فعال در حوزه تجارت الکترونیک قصد دارد یک فروشگاه آنلاین مبتنی بر هوش مصنوعی راه‌اندازی کند. در مرحله برنامه‌ریزی:

• تیم پروژه نقاط عطف را تعیین می‌کند؛ مثل طراحی رابط کاربری، توسعه سیستم پیشنهاد هوشمند، و یکپارچه‌سازی درگاه‌های پرداخت.

• هر یک از این نقاط عطف به وظایف کوچک‌تر تقسیم شده و به اعضای تیم اختصاص داده می‌شود.

• زمان‌بندی هر فعالیت با در نظر گرفتن وابستگی‌ها تنظیم شده و یک جدول زمانی تهیه می‌شود.

• منابع موردنیاز مثل سرورها، نرم‌افزارهای تحلیل داده و نیروی انسانی مشخص می‌شود.

• هزینه‌های پروژه تخمین زده شده و با بودجه در نظر گرفته شده مقایسه می‌شود.

• ریسک‌های احتمالی مانند تغییر در قوانین مالیاتی یا مشکلات زیرساختی شناسایی شده و برای آن‌ها برنامه‌ریزی می‌شود.

در پایان این مرحله، تیم یک برنامه دقیق و عملیاتی در اختیار دارد که به آن‌ها کمک می‌کند تا پروژه را با کمترین مشکل و بیشترین بهره‌وری پیش ببرند.

3. فرایند اجرای پروژه 

در مرحله اجرای پروژه، زمان عملی‌کردن برنامه‌ها فرا می‌رسد. تیم پروژه شروع به انجام وظایف خود می‌کند و مدیر پروژه مطمئن می‌شود که همه چیز طبق برنامه پیش می‌رود و کارها به‌درستی انجام می‌شوند.

بازبینی‌های منظم ِغیررسمی و رسمی، نقش مهمی در این مرحله دارند. این بازبینی‌ها به مدیر پروژه کمک می‌کنند تا مشکلات احتمالی را در همان ابتدا شناسایی و در صورت نیاز، تغییرات لازم را اعمال کند.

حفظ انگیزه تیم از دیگر وظایف مدیر پروژه در این مرحله است. جشن‌گرفتن موفقیت‌های کوچک و تقویت روحیه تیم باعث افزایش بهره‌وری و تعهد اعضا می‌شود.

ارتباطات مؤثر در این مرحله حیاتی است. مدیر پروژه باید اطلاعات لازم را به تیم اجرایی و ذی‌نفعان پروژه منتقل کند. اگر تمام افراد در جریان وضعیت پروژه باشند، یعنی فرایند اجرا به‌درستی پیش می‌رود.

مثال عملی:

فرض کنید یک شرکت فناوری در حال توسعه یک اپلیکیشن مدیریت مالی شخصی است. در مرحله اجرای پروژه:

• برنامه‌نویسان و طراحان شروع به توسعه بخش‌های مختلف اپلیکیشن مانند داشبورد کاربری، تحلیل هزینه‌ها و اتصال به بانک‌ها می‌کنند.

• مدیر پروژه جلسات روزانه اسکرام / Daily Scrum Meetings برگزار می‌کند تا روند پیشرفت بررسی شود و چالش‌های احتمالی شناسایی شوند.

• گزارش‌های پیشرفت رسمی برای مدیران ارشد و سرمایه‌گذاران ارسال می‌شود.

• تیم در صورت رسیدن به اهداف تعیین‌شده (مثل تکمیل نسخه اولیه اپلیکیشن) پاداش دریافت می‌کند تا انگیزه آن‌ها حفظ شود.

• تیم توسعه، طراحی و بازاریابی به‌طور مداوم در ارتباط هستند تا مطمئن شوند محصول نهایی مطابق با نیاز کاربران خواهد بود.

با اجرای صحیح این مرحله، پروژه به‌صورت مؤثر پیش می‌رود و ریسک‌های احتمالی در سریع‌ترین زمان ممکن شناسایی و برطرف می‌شوند.

4. فرایند نظارت و کنترل پروژه

در این مرحله از فرایند مدیریت پروژه بر اساس PMBOK، بر اجرای پروژه نظارت می‌شود تا از هم‌راستایی آن با برنامه اصلی اطمینان حاصل شود. هرچه زودتر انحراف‌ها شناسایی شوند، تصمیم‌گیری برای اصلاح مسیر سریع‌تر و مؤثرتر خواهد بود.

تعیین شاخص کلیدی عملکرد / KPI اهمیت زیادی دارد، زیرا امکان اندازه‌گیری دقیق پیشرفت پروژه را فراهم می‌کند. به‌عنوان مثال:

• میزان پیشرفت وظایف در مقایسه با جدول زمانی پروژه

• هزینه‌های مصرف‌شده در مقایسه با بودجه تعیین‌شده

• زمان لازم برای حل مشکلات و موانع پروژه

این داده‌ها به مدیر پروژه کمک می‌کند تا مشخص کند چه بخش‌هایی از پروژه طبق برنامه پیش می‌روند و کدام بخش‌ها نیاز به اصلاح دارند. بر این اساس، می‌توان فرایندها را بهینه‌سازی کرد یا در صورت لزوم، مسیر پروژه را اصلاح نمود.

مثال عملی:

فرض کنید یک استارتاپ در حال توسعه یک پلتفرم خرید و فروش NFT است. در مرحله نظارت و کنترل:

• مدیر پروژه وضعیت توسعه قابلیت‌های کلیدی مانند احراز هویت کاربران و پردازش تراکنش‌ها را بررسی می‌کند و آن را با جدول زمانی مقایسه می‌کند.

• هزینه‌های سرور، امنیت و توسعه با بودجه پیش‌بینی‌شده مقایسه می‌شود تا از مدیریت مالی صحیح اطمینان حاصل شود.

• اگر تیم با مشکلاتی مانند کندی پردازش تراکنش‌ها مواجه شود، زمان متوسط رفع این مشکلات، تحلیل و ثبت می‌شود.

• بررسی بازخوردهای اولیه کاربران نسخه آزمایشی انجام می‌شود تا مشکلات احتمالی، قبل از انتشار نهایی شناسایی شوند.

با نظارت مستمر و اصلاح به‌موقع، ریسک‌های پروژه کاهش می‌یابند و احتمال موفقیت افزایش می‌یابد.

5. فرایند اختتام پروژه

بسیاری از تیم‌ها این مرحله را نادیده می‌گیرند یا با عجله انجام می‌دهند، اما فرایند اختتام یکی از مهم‌ترین مراحل مدیریت پروژه است. در این مرحله، دستاوردهای پروژه ثبت شده و نقاط قوت و ضعف آن تحلیل می‌شود تا از تجربیات آن در پروژه‌های آینده استفاده شود.

اقدامات کلیدی در این مرحله:

• بررسی نهایی و اطمینان از انجام تمام وظایف و تحویل تمام خروجی‌ها

• بستن قراردادهای باقی‌مانده و تکمیل مستندات رسمی پروژه

• تحلیل عملکرد تیم و بررسی اینکه چه عواملی خوب پیش رفتند و چه مواردی نیاز به بهبود دارند

• تهیه گزارش نهایی پروژه و مستندسازی درس‌های آموخته‌شده

• قدردانی از اعضای تیم و جشن‌گرفتن موفقیت پروژه

مثال عملی:

فرض کنید یک شرکت نرم‌افزاری یک اپلیکیشن مدیریت مالی شخصی را توسعه داده است. در مرحله اختتام پروژه:

• مدیر پروژه چک‌لیستی از تمام وظایف تهیه کرده و اطمینان حاصل می‌کند که تمام قابلیت‌های اصلی نرم‌افزار پیاده‌سازی و تست شده‌اند.

• تیم مالی قراردادهای پیمانکاران را بررسی کرده و پرداخت‌های نهایی را انجام می‌دهد.

• یک جلسه بازنگری / Retrospective Meeting برگزار می‌شود تا درباره چالش‌ها و موفقیت‌های پروژه گفتگو شود.

• گزارش نهایی پروژه تهیه شده و به ذی‌نفعان ارسال می‌شود.

• تیم برای تقدیر از تلاش‌های اعضا، یک جشن کوچک برگزار می‌کند.

با انجام این فرایند، تجربیات ارزشمند مستندسازی می‌شوند و تیم آماده پروژه‌های آینده خواهد بود.

مروری کوتاه بر حوزه‌های دانشی PMBOK

پنج گروه فرایندی مدیریت پروژه را می‌توان به 10 حوزه دانشی یا Knowledge Area تقسیم کرد. این حوزه‌ها در مراحل مختلف پروژه با یکدیگر همپوشانی دارند و به مدیران پروژه کمک می‌کنند تا پروژه‌ها را به‌صورت جامع و ساختاریافته مدیریت کنند. 

در این مطلب این حوزه‌ها را صرفاً نام می‌بریم و در مطالب بعدی به طور مفصل به توضیح عملکرد هرکدام با مثال‌های عملی می‌پردازیم.

این ده حوزه دانشی عبارت‌اند از:

1. مدیریت یکپارچگی پروژه / Project Integration Management
2. مدیریت محدوده پروژه / Project Scope Management
3. مدیریت زمان‌بندی پروژه / Project Schedule Management
4. مدیریت هزینه پروژه / Project Cost Management
5. مدیریت کیفیت پروژه / Project Quality Management
6. مدیریت منابع پروژه / Project Resource Management
7. مدیریت ارتباطات پروژه / Project Communication Management
8. مدیریت ریسک پروژه / Project Risk Management
9. مدیریت تأمین و تدارکات پروژه / Project Procurement Management
10. مدیریت ذی‌نفعان پروژه / Project Stakeholder Management

این حوزه‌ها، در هر پروژه‌ای بسته به نیاز آن، به شکل‌های مختلف اجرا می‌شوند و به بهینه‌سازی فرایندهای مدیریتی کمک می‌کنند.

در نهایت

پی‌ام‌بوک به‌عنوان یک استاندارد مدیریت پروژه جهانی، نه‌تنها چارچوبی ساختاریافته برای اجرای پروژه‌ها فراهم می‌کند، بلکه ابزارهای لازم برای کاهش ریسک‌ها و افزایش بهره‌وری را در اختیار مدیران پروژه قرار می‌دهد. 

با آگاهی از اصول و فرایندهای PMBOK، مدیران می‌توانند پروژه‌های خود را به‌طور مؤثرتر و با کمترین چالش به پایان برسانند و به این ترتیب به موفقیت چند گام نزدیک‌تر شوند.